Het STCE, het ruimteweerinstituut van België
Op 9 oktober, 03:56 Belgische tijd, vond op de zon een extreme zonnevlam plaats, eentje van categorie X. Dit is een heel intense lichtflits. We definiëren vijf categorieën voor zonnevlammen: A, B, C, M en X. Een X-vlam is 10.000 (!) keer groter dan een A-vlam. Een zonnevlam heeft een onmiddellijke impact op radiocommunicatie aan de dagzijde van de aarde. Radiogolven worden door de zonnevlam afgezwakt. Het gevolg kan zelfs zijn dat radiocommunicatie helemaal niet meer mogelijk is. De zonnevlam ging eveneens gepaard met een stroom van energetische deeltjes die aan de aardpolen de atmosfeer binnendringen en die, net zoals de lichtflits, radiocommunicatie bemoeilijken. Deze deeltjes hebben ook ruis veroorzaakt in de waarnemingen van een telescoop aan boord van de satelliet Solar Orbiter.
Samen met de lichtflits ontsnapte een plasmawolk die we kort nadien hebben waargenomen in beelden van de zonneatmosfeer. Een plasmawolk bestaat uit een extreem heet gas dat elektrisch geladen is en een magneetveld met zich meedraagt.
Het actieve gebied waar de lichtflits plaatsvond en de wolk ontsnapte, bevond zich in het midden van de zon, op de lijn zon-aarde. Hierdoor weten we dat deze wolk recht naar de aarde komt. De wolken die de voorbije dagen ontsnapten vanop de zon, hebben het pad naar de aarde schoongeveegd, waardoor deze wolk zich gemakkelijker door de ruimte kan verplaatsen. De plasmawolk van 9 oktober is hierdoor sneller dan een doorsnee zonnewolk: naar schatting 1900 kilometer per seconde (dat is bijna 7 miljoen kilometer per uur!). Een doorsnee zonnewolk doet er enkele dagen over om de afstand tussen de zon en de aarde te overbruggen. De hele snelle plasmawolken, zoals deze van 9 oktober, racen op minder dan een dag tot de aarde.
Wanneer het magneetveld van de wolk een tegengestelde oriëntatie heeft als het magneetveld van de Aarde, kan de plasmawolk het magneetveld van de aarde door elkaar schudden en zelfs openbreken. Hierdoor schieten geladen deeltjes in de omgeving van de aarde met hoge snelheden weg in de richting van de polen, waar ze botsen met atomen in de aardatmosfeer en poollicht creëren in een ovaal rond de aardpolen. Poollicht is dus het gevolg van een geomagnetische storm. Pas wanneer de wolk de 2 satellieten passeert die zich vlak voor de aarde bevinden, weten we wat de oriëntatie van het magneetveld van de wolk is. Tot dan kunnen we alleen maar gissen.
Poollicht is zichtbaar in België met het blote oog wanneer we te maken hebben met een storm van grootte 9 op een schaal tussen 0 en 9. Wanneer dit het geval is, is de kans zeer groot dat de poollicht-ovaal zich uitstrekt tot over België. Poollicht vormt op een hoogte vanaf 100 km en is alleen zichtbaar wanneer het voldoende donker is en het zicht niet belemmerd wordt door wolken.
Naast poollicht zijn er ook nefaste effecten verbonden aan een magnetische storm op aarde. Radiocommunicatie aan de polen wordt moeilijk of zelfs onmogelijk en in de positiebepaling via satellieten kunnen fouten sluipen.
Voorspelling door het STCE
Sinds de zonnevlam is het ruimteweerbureau van het STCE in staat van paraatheid. Het STCE volgt de situatie op de voet op en maakt een inschatting van de omvang van de magnetische storm. Volgens het STCE is een magnetische storm van sterkte 7 tot 9 mogelijk. Het STCE heeft eveneens een waarschuwing uitgestuurd met de geschatte aankomsttijd van de wolk op donderdag 10 oktober na de middag (lokale tijd). Bij heldere hemel loont het dus zeker de moeite om tijdens de nacht van 10 op 11 oktober een blik op de noordelijke hemel te werpen. Volg het verloop van de ruimtestorm op de STCE-website: https://www.stce.be/
Nieuwsflash met waarnemingen van de storm - Engels/wetenschappelijk: https://www.stce.be/news/728/welcome.html
Laatste ruimteweerbulletin, i.e. URSIgram - Engels/wetenschappelijk: https://www.sidc.be/spaceweatherservices/managed/services/archive/product/meu/latest
Het STCE is een samenwerkingsproject van KSB, BIRA en KMI, dat door de KSB gecoördineerd wordt.
